De Klimaatcrisis en de Wereldwijde Strijd voor een Leefbare Toekomst
Belangrijke lessen voor het vormen van een 'beweging der bewegingen', die in staat is om de problemen van onze tijd aan te gaan
Op 30 April bezocht ik een ‘actieconferentie voor klimaatrechtvaardigheid’ in Utrecht. Het doel van deze bijeenkomst van verschillende milieu- en rechtvaardigheidsbewegingen was het “creëren van een gedeeld perspectief over de uitdagingen voor de klimaatcrisis en een visie voor duurzame en rechtvaardige systeemverandering.” Ik hoopte hier meer te weten te komen over waarom het ons als burgers nog steeds niet gelukt is om onze overheden aan te sporen te handelen met de urgentie die de klimaatcrisis vereist. Ook hoopte ik erachter te komen waarom onze vele sociale bewegingen er maar niet in slagen om vergaande successen te boeken.
Dat de toekomst er niet al te rooskleurig uitziet kan moeilijk nog ontkend worden, maar er zijn nog steeds een boel dingen onzeker. We hebben nog steeds de mogelijkheden en de tijd om te beïnvloeden hoe erg dingen gaan worden en om te bepalen wat voor soort samenleving we in zullen gaan leven. Iedereen zal ermee te maken krijgen. Als de situatie zo blijft zoals hij nu is, dan zal klimaatverandering “als een sloopbal door een set van wereldwijde domino’s” heen slaan, “de basis voor voedsel- en waterzekerheid” evenals de “fragiele structuren van menselijke en ecologische gezondheid” vernietigen en uiteindelijk de “steunpilaren van de menselijke beschaving” in hun grondvesten doen schudden. Als de pandemie ons iets heeft laten zien, is het hoe eenvoudig een mondiale crisis onze samenleving tot een complete stop kan brengen. Aangezien de klimaatcrisis in feite uit talloze crises bestaat en er geen vaccin zal zijn om ons te redden, zouden we alles eraan moeten doen om de ergste gevolgen te voorkomen en ons zo goed mogelijk voor te bereiden op wat komen gaat.
Als we de klimaatcrisis willen aanpakken, niet alleen op een effectieve manier maar op een manier die eerlijk en rechtvaardig is, is er een beweging nodig. Samen kunnen we namelijk onze politici ertoe aanzetten om meer te doen, eigen initiatieven tot uitvoering brengen en hulp bieden aan de kwetsbaarsten onder ons. Gezien we het hebben over een probleem van wereldwijd belang, met zulke vergaande gevolgen voor iedereen, is het is daarom belangrijk om erachter te komen waarom milieubewegingen zo’n moeite hebben met het bereiken van:
werknemers, waarvan vele worden uitgebuit door dezelfde bedrijven die voor een groot deel verantwoordelijk zijn voor het veroorzaken van de klimaatcrisis
minderheden, die voor een groot deel in gemeenschappen wonen die al generaties lang met vervuiling hebben moeten leven en die kwetsbaar zijn voor rampen als overstromingen en droogtes
mensen buiten het Westen, die voor een groot deel van de desastreuze gevolgen van de klimaatcrisis zullen gaan opdraaien en dat nu al doen, vaak bovenop vele andere problemen als zware vervuiling, armoede en onderdrukking
Klimaatverandering gaat ons allemaal aan, dus hoe kan het dat deze groepen niet een vooraanstaande rol spelen in de milieubeweging? Dat is het hem nou juist, dat doen ze al. Sterker nog, dit doen ze al generaties lang, alleen vaak niet als ‘milieu’beweging.
Andere perspectieven op de aanpak van de klimaatcrisis
Neem bijvoorbeeld een klimaatbeweging als Extinction Rebellion, met hun focus op disruptieve acties en burgerlijke ongehoorzaamheid. Zij lijken moeite te hebben om mensen aan te trekken uit gemarginaliseerde gemeenschappen. Zij hebben niet “het privilege van de middenklasse om arrestaties te riskeren.” Dit is een veelvoorkomend verwijt tegen ‘de milieubeweging’. Veel activisten zouden zich niet genoeg bekommeren om de realiteit dat minderheden en arbeiders veel zwaarder lijden onder de gevolgen van milieuvervuiling en klimaatverandering.
Laten we, om dit kritiekpunt wat beter te begrijpen, een kijkje nemen naar deze open brief aan Extinction Rebellion, waarin klimaatrechtvaardigheidscollectief Wretched of The Earth de manieren opsomt waarop volgens hen de geschiedenis en ervaringen van niet-blank activisme regelmatig over het hoofd worden gezien of uitgewist (‘whitewashing’). Volgens deze groep organisaties zijn we niet uitgekomen bij deze ecologische crisis door “een reeks kleine misstappen”, maar vanwege “sterke krachten die de verdeling van grondstoffen van de hele planeet en de structuur van onze samenlevingen hebben gedreven.” Ze beschrijven hoe de “economische structuren die over ons heersen veroorzaakt zijn door koloniale projecten die overheersing en winst als enige doel hebben” en dat “racisme, seksisme, en ‘klassisme’ nodig zijn geweest om dit systeem eeuwenlang in stand te houden.” Tot slot benadrukken zij dat de klimaatcrisis niet iets is van de toekomst, maar iets waar gemeenschappen in de Global South, evenals “diegenen van ons die inheems, arbeidersklasse, zwart, bruin, queer, transgender, of gehandicapt zijn,” al lange tijd mee te maken hebben. Dit soort kritiek dient serieus genomen te worden, omdat de schaal en orde van de problemen waarmee onze maatschappij te maken heeft alleen kunnen worden aangepakt wanneer mensen van overal ter wereld, van een Afrikaanse boer tot een Europese klimaatactivist, zo goed mogelijk met elkaar samenwerken.
“Jullie hebben allemaal gehoord dat “ons huis in brand staat”. Maar voor velen van ons staat ons huis al meer dan 500 jaar in brand.”
Wretched of the Earth
De actieconferentie – Ideeën en perspectieven delen
Daarom, gezien de verschillende perspectieven en ervaringen rondom de klimaatcrisis, lijkt het organiseren van bijeenkomsten als deze ‘actieconferentie voor klimaatrechtvaardigheid’ een stap in de goede richting. Volgens Jelle de Graaf van Extinction Rebellion NL biedt deze conferentie verschillende rechtvaardigheidsbewegingen de mogelijkheid om elkaar wat beter te leren kennen, zodat ze een gedeeld perspectief kunnen vormen over de uitdagingen voor de klimaatbeweging en kunnen mobiliseren voor de aankomende klimaatmars in Rotterdam op 19 juni.
De conferentie begint met een plenaire bijeenkomst. Als ik door de kamer kijk, zie ik dat er diverse groepen en organisaties op de bijeenkomst af zijn gekomen. Onder de bezoekers zijn activistische groepen als Youth for Climate, Fridays for Future en Greenpeace, politieke partijen als GroenLinks en de Partij voor de Dieren, evenals verschillende religieuze, socialistische en landbouwgroepen. Er is zelfs een Indonesische studentenvereniging. Er zijn vertegenwoordigers van Oxfam, Fossil Free Nederland, vakbond FNV en Milieudefensie als sprekers aanwezig.
“We zitten allemaal in dezelfde storm, maar niet in dezelfde boot.”
Bas van Weegberg, FNV
Met mensen van zoveel verschillende bewegingen aanwezig, duurt het niet lang voordat er hele praktische vragen worden gesteld over hoe activisme effectiever kan worden gemaakt. Er komen vragen langs over hoe de urgentie van het probleem beter kan worden belichaamd, hoe iedereen een stem kan krijgen en hoe wetenschappelijke onderzoeken langer in het publieke oog kunnen worden gehouden.
Later die ochtend zit ik bij een sessie met als thema de klimaatbeweging en de toekomst van de luchtvaart. Het is onwaarschijnlijk dat klimaatdoelen behaald kunnen worden zonder het aantal vluchten omlaag te brengen. Dat het essentieel is om werknemers te betrekken bij plannen om de luchtvaart te veranderen en te krimpen, wordt tijdens de discussie regelmatig erkend. Wat deze discussie nog relevanter maakt, is het feit dat deze plaatsvindt op hetzelfde moment dat Schiphol volledig plat ligt door een spontane staking van bagage- en ander grondpersoneel. Werknemers klagen over hoge werkdruk, slechte arbeidsomstandigheden, lage lonen en een gebrek aan vaste contracten. Interessant genoeg is vakbond FNV, die de conferentie mede-organiseert, niet betrokken bij de staking. Wel zegt de vakbond Schiphol verantwoordelijk te houden voor de chaos op de luchthaven en eist deze vóór de zomervakantie een verbetering van werkomstandigheden.
Waarom betrekt de klimaatbeweging de werknemers niet als het de luchtvaartindustrie wil veranderen? Winnie de Wit, een van de sprekers, verzet zich al jaren tegen de uitbreiding van Schiphol. Zij geeft toe dat ze eigenlijk niemand kent die op de luchthaven werkt, maar dat ze wel ervoor open zou staan om in contact met werknemers gebracht te worden. Wat volgt is een interessante discussie over hoe werknemers betrokken kunnen worden bij acties tegen de luchtvaart, welke boodschap het meest effectief zou zijn en hoe solidariteit kan worden gecreëerd tussen activisten, werknemers en de mensen die in de buurt van de luchthaven wonen.
Belangrijkste aspecten van een succesvolle beweging bouwen
Klaarblijkelijk zouden sociale bewegingen ervan profiteren als ze hun krachten bundelen en onderlinge solidariteit tonen. Hoe zou zo’n ‘beweging van bewegingen’ tot stand kunnen komen? Na de lunchpauze wordt er een discussie gehouden die precies deze vraag probeert te beantwoorden. Cihan Ugural van vakbond FNV zet zich in voor een verhoging van het minimumloon, Jerry Afriyie voor de afschaffing van Zwarte Piet (‘Kick Out Zwarte Piet’) en Mieke Megawati voor beschikbare en betaalbare woonruimtes (‘HET WOONPROTEST’). Als we een succesvolle beweging van bewegingen willen bouwen, die in staat is om onze samenleving te transformeren zodat we de moeilijke uitdagingen die in het verschiet liggen aankunnen, moeten we volgens hen:
Onze eisen concreet maken.
Neem nou de eis voor het verhogen van het minimum loon naar 14 euro per uur. “Ook al is het een druppel op een gloeiende plaat,” legt Cihan Ugural van FNV uit, “het maakt wel veel uit voor heel veel mensen. Door iets complex als de strijd tegen de onderdrukking van werknemers, of de strijd voor een eerlijkere verdeling van welvaart, te transformeren naar een concreet doel als ‘minimumloon naar 14’, zo maak je het voelbaar en tastbaar.” Daarna liet de organisatie de deelnemers vrij om hier invulling aan te geven, zolang het in dienst van dit concrete doel was. “Zo ontstond er een beweging op onverwachte manieren. Het begon te leven, er ontstond een gevoel.”
Jerry Afriyie van Kick Out Zwarte Piet is het hiermee eens. Mensen vragen hem regelmatig waarom hij zicht richt op Zwarte Piet en niet op andere uitingen van racisme. “Als je Nederland niet kunt laten inzien dat Zwarte Piet racistisch is, hoe kun je dan ooit andere, minder zichtbare vormen van racisme oplossen?”Solidariteit tonen naar mensen die voor hetzelfde strijden als wij.
Mieke Megawati legt uit dat er tijdens Het Woonprotest een verschil werd gemaakt door de politie en de media tussen de ‘goede’ en de ‘slechte’ protesteerders. De ‘goede’ protesteerders die op straat rondliepen met borden en leuzen werden over het algemeen goed behandeld door de politie, terwijl de ‘slechte’ protesteerders die lege gebouwen gingen bezetten met geweld werden verwijderd. Waar het volgens haar op neer komt, is dat “het systeem profiteert wanneer we niet samenwerken.”
Wees zelf de verandering die je wilt teweegbrengen
Wat Jerry het meest heeft verbaasd tijdens zijn jaren van activisme, was niet de agressie of het politiegeweld, maar de obstakels die hij tegenkwam bij zijn mede-activisten. “Mijn angst is dat we van anderen iets vragen dat we zelf niet kunnen waarmaken. We moeten niet vergeten dat we zelf ook mensen zijn. Dat is waarom ik door het land reis, omdat ik probeer uit te zoeken waar we ondanks meningsverschillen bij elkaar kunnen komen. In de activistische wereld is veel intolerantie; in eigen organisatie, in onze eigen beweging en erbuiten. We kunnen niet doen alsof wij de antwoorden hebben, dan veranderen we in de mensen waartegen wij strijden.”
Terugblik op de dag
Een paar dagen na de conferentie vertelt Klimaatcrisis Coalitie (KCC) projectleider Jan Willem van Rooij me dat de organisatie met een fijn gevoel terugkijkt op de conferentie. “Allereerst omdat het voor het eerst was dat we weer met een grote groep mensen samen konden komen. Ook was de dag belangrijk om te reconnecten met mensen die actief zijn in de beweging. Daarnaast waren we heel erg blij om veel nieuwe gezichten te zien en veel jonge deelnemers te hebben.” De organisatie is nog steeds bezig met het evalueren van de dag en met het verkennen van de manieren waarop zij de verworven inzichten kunnen meenemen om de beweging te verbeteren.
“Je maakt het voelbaar en tastbaar […] zo ontstond er een beweging op onverwachte manieren. Het begon te leven, er ontstond een gevoel.”
Cihan Ugural, FNV, campaigner van ‘Voor 14’
Als je iets wilt veranderen, bouw een beweging
Hoewel de milieubeweging al heel wat noemenswaardige successen heeft geboekt, bijvoorbeeld door de klimaatcrisis op de politieke agenda te krijgen en door via rechtszaken als die van Urgenda instanties en bedrijven te dwingen om meer te doen om hun emissies te reduceren, zijn er ook nog genoeg onbenutte mogelijkheden. De actieconferentie laat zien dat er veel meer gedaan kan worden om solidariteit te creëren met andere bewegingen, door samen te strijden voor concrete, gedeelde doelen.
Om even een voorbeeld te noemen, in April hebben werknemers van Amazon en Starbucks vakbonden gevormd. Dit hebben ze voor elkaar gekregen ondanks de hevige oppositie van deze bedrijven, die op de meest neerbuigende manieren (zie de afbeelding hieronder) geprobeerd hebben dit te voorkomen. Er zijn zelfs onmiddellijke loonsverhogingen aangekondigd voor alle medewerkers BEHALVE voor diegene die in een vakbond zitten. Het is nog even afwachten hoeveel impact deze vakbonden gaan hebben op de bedrijven, maar zelfs kleine veranderingen in deze multinationals kunnen al een enorme impact hebben, zowel op het leven van mensen als op onze Aarde.
Tot slot wil ik nog één laatste punt noemen dat het belang onderstreept van organiseren om de klimaatcrisis aan te pakken, namelijk de oorlog in Oekraïne. Het ziet er niet naar uit dat deze op korte termijn tot een einde gebracht gaat worden en de onvoorstelbare consequenties die de toenemende escalatie kan hebben, worden met de dag waarschijnlijker. Het Westen probeert in een rap tempo haar afhankelijkheid van Russische olie en gas af te bouwen, en wendt zich hierbij tot andere energieleveranciers zoals de Verenigde Staten. Het belang is zelfs zo groot dat er stappen worden gezet om Marokko’s heerschappij over West-Sahara te erkennen, ondanks de jarenlange gewelddadige bezetting van het gebied en een resolutie van de Verenigde Naties met de oproep om een “rechtvaardige, blijvende en voor alle betrokken partijen acceptabele politieke oplossing te vinden, die recht doet aan de zelfbeschikking van de bevolking van West Sahara.” Het feit dat Westerse landen nu nog meer fossiele brandstoffen proberen te verkrijgen is, gezien het—om heel eerlijk te zijn angstaanjagende—IPCC klimaatrapport van een paar maanden geleden, in de woorden van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties, “krankzinnigheid”.
Uiteindelijk komt het erop neer dat als wij als samenleving een kans op een leefbare toekomst willen hebben, we een beweging nodig hebben die groter is dan welke dan ook in de geschiedenis. De mondiale schaal van de rampen waarmee we te maken gaan krijgen, zoals de klimaatcrisis, nucleaire oorlog en de volgende pandemieën die gaan komen, vereist een ‘beweging der bewegingen’, een die grenzen, culturen en talen weet te overschrijden. Om dit voor elkaar te krijgen, moeten verschillende sociale groepen en bewegingen meer doen om hun kennis en middelen met elkaar te delen en om ondanks hun verschillen solidair naar elkaar te zijn. Veel van de problemen van onze tijd zijn met elkaar verbonden. Hoe eerder we ons realiseren dat ogenschijnlijk losstaande problemen in feite onderdeel zijn van dezelfde strijd en dat we elkaar nodig hebben voor succes, hoe groter onze kans is om een toekomst te verzekeren die rechtvaardiger, duurzamer en gelijkwaardiger is voor iedereen.
Bedankt voor het lezen van Critical Consent. Vond je deze post nou interessant, informatief, en/of amuserend? Deel hem dan alsjeblieft, zodat anderen hem ook kunnen lezen:
Wil je graag mijn werk ondersteunen? Met een donatie help je mij om content te blijven maken.