Droogtes - Pompen of Verdorsten Deel 2
Het tweede deel van een driedelige artikelserie over langdurige droogtes in Nederland.
Het lijkt erop dat het jaar 2022 het op één na droogste jaar ooit gemeten is. Inmiddels is na wat flinke regenval het neerslagtekort afgenomen, maar de waterstand in Nederland blijft nog wel even op een laag niveau. Er is niet langer sprake van een ‘feitelijk’, maar van een ‘dreigend’ watertekort. De verschillen tussen regio’s blijven echter groot. In Limburg, de Achterhoek en enkele kustgebieden zit het neerslagtekort namelijk nog ruim boven de 300 mm. Dit tweede artikel van een driedelige reeks richt zich op de gevolgen van dit soort langdurige droogtes op de maatschappij en op ons ecosysteem.
Ook buiten Nederland is het een droge zomer geweest. Bijna de helft van Europa heeft de afgelopen maanden te maken gehad met ernstige droogte. Het vorige artikel liet zien dat klimaatverandering zorgt voor een toename van extremer en onvoorspelbaarder weer, waaronder lange periodes van droogte. In Wales is er deze maand zelfs een droogte uitgeroepen te midden van overstromingen en zware regenval. Er staan ons dus vrijwel zeker meer en zwaardere droogtes te wachten. De gevolgen hiervan kunnen groot zijn.
Ten eerste leiden extreem hoge temperaturen nu al jaarlijks tot miljoenen doden. Met steeds warmer wordende zomers zullen er in de toekomst ongetwijfeld nog meer mensen vroegtijdig komen te overlijden. Hittegolven worden gerekend tot de dodelijkste weersgebeurtenissen, met meer doden dan orkanen, bliksem, tornado’s, overstromingen en aardbevingen bij elkaar.
Ook voor wie er niet dood aan gaat, eist de hitte een zware tol. Uit een Gallup opinieonderzoek bleek dat een verdriedubbeling van het aantal hete dagen in 2020 ten opzichte van 2008 zorgde voor een afname in menselijk welzijn (hierbij is gebruik gemaakt van de ‘life evaluation index’, die meet hoe mensen tegen hun huidige en verwachte leven aankijken) van 6.5%. Ter vergelijking: na de financiële crisis van 2008-2009 nam het welzijn met 3.7% af. Zoals te verwachten valt is het effect groter bij oudere mensen en mensen die in armere landen wonen. Dit soort afnames in menselijk welzijn hebben niet alleen te maken met onze lichamelijke gezondheid. Ook ons mentale welzijn wordt aangetast. Zo hebben op dagen met extreme hitte meer mensen spoedeisende hulp nodig voor gedragsstoornissen en drugsproblemen, ongeacht leeftijd, geslacht, of land van herkomst. In 1883 (pagina’s 55-56) werd er al geconstateerd dat de meeste zelfdodingen plaatsvinden in de lente en zomer. Niet geheel ongerelateerd, wordt ons slaapritme ook verstoord door hitte.
Naast de menselijke tol brengt droogte ook veel materiële schade met zich mee. Een van de sectoren die hier zwaar door getroffen zal worden, is de landbouwsector. De verliezen voor gewassen als bonen en spruiten worden dit jaar geschat op 20 tot 25 procent, bij sommige aardappelrassen zelfs 40 tot 50 procent. Bovendien beregenen boeren tijdens droog weer hun gewassen met water afkomstig uit oppervlakte- of grondwater, wat de droogte verder verergert.
Daarnaast is tijdens periodes van droogte het zoetwaterpeil laag en stroomt het zeewater via rivieren landinwaarts, waardoor er niet alleen minder zoet water beschikbaar is, maar ook verzilting optreedt in gebieden aan of dichtbij de kust. Wanneer zowel de temperaturen als de zeespiegel verder toenemen in de toekomst, zal dit steeds vaker en erger voorkomen, met alle gevolgen van dien. In 2018 is het inkomen van boeren in door verzilting getroffen gebieden bijvoorbeeld met 30 tot 60 procent gedaald. Dit soort problemen in de landbouwsector kunnen wereldwijde gevolgen hebben op de prijs en beschikbaarheid van voedsel, zoals de huidige oorlog in Oekraïne heeft laten zien. Onderzoekers die keken naar de verbanden tussen droogtes en voedselproductie constateerden dat Europese gewasverliezen door droogte tussen 1991 en 2015 verdrievoudigd zijn ten opzichte van 1964 tot 1990. Ook vonden zij door droogte veroorzaakte afnames in Europese graanopbrengsten van zo’n 9% en constateerden zij dat deze verliezen elk jaar zo’n 3% toenemen. Volgens een ander onderzoek waren deze 9% verliezen juist zo’n 2.5% tot 3.8%. Hoe groot de verliezen op dit moment ook precies zijn, ze vallen op dit moment nog te overzien doordat Europese gewasopbrengsten de afgelopen vijftig jaar met maarliefst 146% zijn toegenomen, vanwege tal van innovaties in de landbouwsector. Dat neemt niet weg dat door droogte veroorzaakte gewasverliezen in de toekomst een groot probleem kunnen worden als we er niet voldoende op voorbereid zijn.
In deze video zijn de verwachte gewasverliezen in de komende 50 jaar te zien, als emissies niet genoeg worden teruggedrongen. Hierbij is uitgegaan van de huidige landbouwsystemen. Adaptatie of technologische ontwikkelingen kunnen hier dus nog een positieve impact op hebben. Bron: https://climate.nasa.gov/news/3124/global-climate-change-impact-on-crops-expected-within-10-years-nasa-study-finds/ .
De scheepvaart is een andere sector die tijdens periodes van lage waterstanden grote hinder ondervindt. Deze sector rekent op bevaarbare rivieren om de talloze goederen te vervoeren die essentieel zijn voor onze samenleving. Bij laag water kan er namelijk minder lading worden meegenomen, mogen grotere schepen niet meer overal varen, worden sluizen slechts periodiek en zo kort mogelijk geopend om schepen door te laten en mogen bij sommige rivieren schepen alleen maar één richting op varen.
Een andere grote schadepost zijn funderingen van huizen. Door droogte krimpt de bodem namelijk in, met verzakte funderingen tot gevolg. Naar schatting zijn er tot 1 miljoen kwetsbare huizen in Nederland. Kijkend naar de ellende die mensen in Groningen ervaren rondom de door de gaswissing veroorzaakte verzakkingen, roept dit de vraag op wie al die schade zal moeten gaan betalen. Om een herhaling te voorkomen van de grote onvrede en stress voor burgers, evenals de rechtzaken en parlementaire enquêtes, zal er landelijk beleid moeten komen dat al deze problemen voor is. Met de ‘Klimaatschadeschatter’, een tool die kennis over schadeposten door klimaatverandering bundelt en per gemeente inschat, kun je kijken hoe groot de schade in jouw gemeente zou kunnen zijn (de onzekerheden voor de toekomst zijn te groot om het als meer dan een indicatie op te vatten).
Verder kan de natuur worden aangetast door droogte. Hoe langer de droogte aanhoudt, hoe moeizamer het herstel wanneer het voorbij is. Wanneer bodems uitdrogen, sterven planten of neemt hun weerbaarheid tegen ziektes af. Ook raakt deze bodem, evenals het overgebleven oppervlaktewater, sterk vervuild doordat afvalstoffen, die normaal worden afgevoerd door regen en rivieren, zich ophopen. Ziekmakende organismen zoals blauwalgen bloeien op in drooggevallen wateren, die daardoor ongeschikt worden om in te zwemmen (Op www.zwemwater.nl kun je voor veel wateren checken of zwemmen veilig is). De droogte verhoogt ook de kans op natuurbranden. Op de afbeelding hieronder is de natuurbrandgevoeligheid van gebieden in Nederland in kaart gebracht. Deze gebieden komen ruwweg overeen met de gebieden die het meest door de droogte zijn getroffen.
Tot slot zijn er nog tal van andere uitdagingen die langdurige droogte met zich mee kan brengen, niet in de laatste plaats het veiligstellen van de drinkwatervoorziening. Zoals eerder genoemd, hoe lager de rivierstand en hoe hoger de zeespiegel door aardopwarming, hoe meer zoutwater landinwaarts stroomt. Dit leidt tot verzilting en brengt de drinkwatervoorziening in gevaar.
Met het oog op het beperken van klimaatverandering, wat dus een drijfveer van langdurigere droogtes is, zijn het afsterven van planten en natuurbranden ook zorgelijk. Minder vegetatie betekent minder planten die door middel van fotosynthese broeikasgassen uit de lucht kunnen opnemen. Bovendien komt bij natuurbranden een grote hoeveelheid broeikasgassen vrij.
Kortom, droogtes kunnen verstrekkende gevolgen hebben op zowel mens als natuur. Hoe langer en hoe intenser de droogte is, hoe groter de problemen waarmee we te maken krijgen. Gezien de toekomst waarschijnlijk nog veel meer droogtes voor ons in petto heeft, zullen we ons goed moeten voorbereiden om de nadelige effecten ervan zoveel mogelijk te verminderen en de meest verstrekkende gevolgen te voorkomen. Hoe we dit kunnen doen en welke maatregelen we nu al nemen tijdens droogtes, is waar het derde en laatste artikel van deze serie zich op zal richten.
Bewerkt door Anne van Bergeijk.
Bedankt voor het lezen van Critical Consent. Vond je deze post nou interessant, informatief, en/of amuserend? Deel hem dan alsjeblieft, zodat anderen hem ook kunnen lezen:
Wil je graag mijn werk ondersteunen? Met een donatie help je mij om content te blijven maken.