Droogtes - Pompen of Verdorsten
Het eerste deel van een driedelige artikelserie over de langdurige droogte in Nederland.
In dit eerste artikel van een driedelige artikelserie richt ik mij op de oorzaken van de huidige droogte in Nederland en een groot deel van Europa. De andere twee artikelen zullen zich richten op de gevolgen van droogtes en wat eraan gedaan wordt (en kan worden).
Het zal je niet ontgaan zijn de afgelopen paar maanden. Het is kurkdroog in Nederland. In verschillende regio’s zijn er beperkingen voor besproeiing in de landbouw, met name in het meer zandrijke zuiden en oosten van het land. Dorre grasvelden kunnen alleen nog maar voor hooi worden gebruikt en veel wateren zijn door de opbloei van het giftige blauwalg niet langer veilig om in te zwemmen. Zodra dan de minister van Infrastructuur en Waterstaat een oproep doet om “goed na te denken” of je je auto moet wassen of je opblaaszwembadje helemaal moet vullen, weet je als Nederlander dat de situatie wel héél serieus moet zijn (of niet).
Sinds 3 augustus is er in ons land dan ook een ‘feitelijk watertekort’ uitgeroepen, een stapje hoger dan een ‘dreigend watertekort’ (dat op 13 juli is uitgeroepen), maar nog geen ‘dreigende landelijke crisis’. Om de waterverdeling in zo goed mogelijke banen te leiden, zodat de drinkwatervoorziening niet in gevaar komt en de natuur en dijken niet beschadigd worden, is er een Managementteam Watertekorten (MTW) bijeen geroepen. Dit team bestaat uit vertegenwoordigers van Rijkswaterstaat, waterschappen, drinkwaterbedrijven, provincies en verschillende ministeries. Waar nodig heeft het de bevoegdheid om regionale of landelijke maatregelen nemen, zoals dus die eerder genoemde sproeibeperkingen. De afbeelding hieronder laat het neerslagtekort van Nederland zien tijdens de afgelopen maanden.
—> Bekijk hier zelf ter vergelijking het historisch verloop van neerslagtekorten in Nederland van de afgelopen twintig jaar.
Waarom gebeurt dit?
Volgens voorzitter van het MTW Michèle Blom wordt het watertekort veroorzaakt door “veel verdamping” en een “zeer lage rivieraanvoer uit het buitenland”. Maar waarom gebeurt dit dan? En is dit uitzonderlijk?
Verdamping is een natuurlijk onderdeel van de watercyclus. Of het nou om water in een rivier of plas gaat, of om water dat door planten en bomen wordt vastgehouden, zodra het warmer wordt zal een deel ervan verdampen. Hoe hoger de temperatuur, hoe meer water er meestal verdampt. En als er in heel Europa hoge temperaturen zijn, zoals deze zomer, dan stroomt er dus ook minder water door de rivieren. Op dit moment heeft 43% van het Europese grondgebied te maken met ernstige droogte, met 21% op kritiek niveau, aldus het Europese droogteobservatorium.
Wat ook meespeelt is een verhoogde hoeveelheid zonnestraling die het aardoppervlak bereikt. Het KNMI heeft deze zomer zelfs de “meeste zonnestraling ooit” gemeten. Dat betekent dus nóg meer verdamping en nóg minder water.
De hogere temperaturen zijn voor een groot deel het gevolg van de opwarming van de Aarde, die veroorzaakt wordt door de menselijke uitstoot van broeikasgassen. In Nederland is het inmiddels 1.5 - 2.7°C (Bron: KNMI klimaatdashboard) warmer dan aan het begin van de 20e eeuw (vergeleken met ~1°C wereldwijd) en de hoeveelheid zonnestraling neemt toe, mede door een afname van bewolking en verbeterde luchtkwaliteit. Naast warmere temperaturen zorgt de opwarming ook voor vaak onvoorspelbare veranderingen in weerpatronen. Een voorbeeld hiervan zijn de verwoestende overstromingen die op dit moment Pakistan teisteren, met maarliefst een derde van het hele land onder water, na acht weken durende zware regenbuien. Het land maakte deze zomer hittegolven door waarbij temperaturen de 50°C passeerden. Aardopwarming heeft de hittegolf 30 keer waarschijnlijker gemaakt. Wanneer het zo heet is, valt er ook meer regen, niet alleen omdat er meer water verdampt, maar ook omdat warmere lucht meer vocht kan vasthouden. Dit is een van de oorzaken van de overstromingen in Duitsland en Nederland van verleden jaar, die volgden na hevige regenbuien.
Ook in Nederland nemen neerslagextremen dus toe. Zo is er sinds 1951 een toename van 70% vastgesteld in het aantal dagen met veel regen (meer dan 50 mm neerslag). Ook is de hoeveelheid neerslag toegenomen, vooral aan de kust en in de buurt van steden (mogelijk door het ‘hitte-eiland effect’ en fijnstof). Maar vergeet niet, warmere temperaturen betekent meer vocht in de lucht. Hierdoor duurt het langer voordat er neerslag valt en wanneer het dan eindelijk valt, dan valt er ook meteen veel meer dan dat de grond of ons rioolsysteem in staat is op te nemen. Bovendien vinden de toenames in de hoeveelheid neerslag in de winter plaats. In de lente, zomer en herfst neemt de totale hoeveelheid neerslag af (en regent het dus minder vaak en heviger), wat zorgt voor problemen met de natuur en de groei van gewassen.
Recent onderzoek laat dan ook zien dat Nederland meer droge zomers gaat krijgen. Door toenemende hitte in Zuid-Europa worden daar meer warmtelagen opgeworpen, die droge oostenwind richting Nederland stuwen, waardoor het klimaat “droger” en “meer continentaal” wordt (hieraan moet wel worden toegevoegd dat de resultaten nog grote onzekerheden bevatten).
We zullen ook langdurigere en hevigere hittegolven te verduren gaan krijgen. Dit heeft te maken met veranderingen die plaatsvinden in de straalstromen boven Eurazië. Een belangrijke oorzaak hiervan is het feit dat het land in de hogere breedtegraden veel sneller opwarmt dan de koude oceaan eromheen, wat zorgt voor een sterkere poolwind die de warme luchtstroom langer boven Europa houdt. Overigens gebeurde er in februari 2021 iets vergelijkbaars maar dan met koude lucht, toen Nederland met sterke kou te maken had en alle schaatsen uit de kast kwamen.
De huidige klimaatbeloften zullen de wereld, mits ze worden uitgevoerd, zo’n 3°C opwarmen tegen het einde van de eeuw. De gevolgen hiervan zullen enorm zijn: dodelijke hittegolven, langdurige droogtes, bosbranden en regenval zullen veel vaker en heviger voorkomen. Grote delen van Nederland zouden onder water kunnen komen te staan. Maar de onzekerheden zijn groot. We weten niet precies hoe het klimaat zich zal gaan gedragen. Enerzijds zou het mee kunnen vallen, anderzijds zijn er tal van kantelpunten in de natuur zoals het permafrost in de poolgebieden, dat onomkeerbaar zou kunnen smelten. Hierbij stijgt niet alleen de zeespiegel door het smeltwater, maar zou door de vrijgekomen methaan ook zomaar de opwarming nog verder kunnen oplopen in een korte tijd. Eigenlijk wil je er niet achter komen wat wel of niet gebeurt in zo’n warme wereld. Vandaar dat wetenschappers al jaren pleiten voor het beperken van de opwarming tot 1.5°C, een doelstelling die, als je naar de huidige politieke urgentie kijkt, nog ver weg is.
Bewerkt door Anne van Bergeijk.
Bedankt voor het lezen van Critical Consent. Vond je deze post nou interessant, informatief, en/of amuserend? Deel hem dan alsjeblieft, zodat anderen hem ook kunnen lezen:
Wil je graag mijn werk ondersteunen? Met een donatie help je mij om content te blijven maken.