Hoe gaat de mens het nieuwe jaar tegemoet?
Een terugblik de geschiedenis in om hoop te vinden voor de toekomst
Ten eerste wens ik je een gelukkig nieuwjaar, met de beste wensen en hopelijk genoeg waardevolle momenten met je dierbaren in deze onzekere tijd. Maak er het beste van.
Het is een goed moment om even stil te staan bij wat er nou echt toe doet, bij wat we willen en bij waar we heen gaan. Dat zijn gedachtes die me kracht geven op deze (veel te) warme Nieuwjaarsdag, met weer een nieuw jaar voor de boeg, vol met alle uitdagingen en onzekerheid die corona met zich meebrengt, maar helaas ook met tal van natuurrampen die allang niet meer zo natuurlijk zijn.
Graag deel ik een gedachtestroom met je, die ik had toen ik dit jaar enkele dagen het natuurgebied de Veluwe bezocht. Even wat geologische context: de Veluwe is na de laatste ijstijd omgevormd van een woestijn tot een bosrijk gebied door het opwarmende klimaat. In de Middeleeuwen heeft de mens door ontbossing en intensieve landbouw het landschap weer terugveranderd in zandgrond. De verstuivingen van dit zand zorgden ook ervoor dat landbouw in omliggende gebieden moeilijker werd. Om dit tegen te gaan en om een bron voor houtproductie te creëren, zijn er toen bossen aangeplant. Veel van de diersoorten in het natuurgebied, zoals de zwijnen, herten, en moeflons, zijn daar omdat ze daarnaartoe zijn gebracht door de mens. Kortom, de mens heeft een grote rol gespeeld in hoe de Veluwe er vandaag de dag uitziet.
Weten we überhaupt nog wat ‘natuurlijk’ betekent? Of heeft het nooit echt een betekenis gehad? Dit zijn het soort vragen waaraan ik herinnerd werd toen ik de Veluwe bezocht, het grootste natuurreservaat in Nederland, wiens unieke landschap en geschiedenis gevormd is door menselijke hand.
Ik stond op het punt om het reservaat te verlaten om wat te gaan eten, toen mijn oog onverwacht viel op een groep herten die in de verte aan het grazen was. Ik voegde mij kort bij de vele mensen die op een gepaste afstand waren gaan staan om dit spektakel op camera vast te leggen. Is dit wat ‘echte’ natuur is tegenwoordig? Een spektakel? Een leukigheidje om te gaan bekijken tijdens onze vrije tijd, als een soort real-life televisieprogramma? Net als bij een of ander pretpark worden er toegangskaartjes verkocht, hapjeskramen opgetogen en volgen groepjes mensen rondleidingen. Wat is er dan nog ‘echt’ aan?
Bovendien, maakt het feit dat deze dieren hier alleen leven omdat ze hier naartoe zijn gebracht – en omdat we toestaan dat ze hier leven – ze minder ‘echt’? Of het feit dat de bossen waarin ze leven geplant zijn door ons in een poging de door ons veroorzaakte verwoestijning van het gebied een halt toe te roepen? Zijn wij niet ook gewoon onderdeel van de natuur? Dus als wij de natuur veranderen, is dat dan niet ook natuur?
Op deze manier nadenken over dit soort dingen levert eigenlijk maar één conclusie op die nog ergens op slaat, tenminste in mijn ogen. Namelijk dat er geen helder onderscheid kan worden gemaakt tussen wij die onze omgeving aanpassen door houtkap of landbouw en een bever die een dam bouwt die een rivier blokkeert, of de blauwgroene algen die zo’n 2,8 miljard jaar geleden onze atmosfeer blijvend hebben veranderd (de ‘grote zuurstofcatastrofe’) en daarmee de omstandigheden creëerden waarin van zuurstof afhankelijke levensvormen – en dus mensen – kunnen bestaan.
Dit zijn dus duidelijk niet de juiste vragen om te stellen als we ergens op uit willen komen en daaruit lessen willen trekken voor onze eigen toekomst. Het is simpelweg niet mogelijk om geen impact te hebben op onze omgeving, of op onze medesoorten. Er is daarentegen een groot verschil tussen impact en verstoring. Het eerste verandert de manier waarop de wereld om ons heen werkt, terwijl de tweede ervoor zorgt dat het niet kán werken.
Desalniettemin kan het verschil tussen de twee ongelofelijk vaag zijn. Een ekster kan tenslotte nog steeds leven in een stad, een paardenbloem kan nog steeds bloeien tussen stoeptegels en die herten kunnen nog steeds gedijen op dat ‘onnatuurlijke’ stuk heide. Er heeft zich een ‘nieuwe’ natuur gevormd, een nieuwe balans die is ontstaan na grote verstoringen. Dus is het verschil tussen impact en verstoring dan gewoon een kwestie van mate?
Misschien ligt daarin dan een bron van hoop. We zijn in alle waarschijnlijkheid niet meer in staat om onze huidige wereld te redden, of om de wereld te herstellen zoals hij was, maar wat we wel nog kunnen doen is meebepalen hoe de nieuwe eruit zal komen te zien. Hij zal dan weliswaar niet zo herbergzaam zijn voor onze manier van leven als eerst en het is waarschijnlijk al te laat om de dood van vele van onze medesoorten te voorkomen, maar zoals die herten ons laten zien, zal er zich een nieuwe natuur vormen en kunnen we er dus maar beter voor zorgen dat we er dan nog steeds een plek in hebben.
Editor: Anne van Bergeijk